کودک کار کیست؟

کودک کار کیست؟ چقدر با آن ها آشنا هستید؟ زندگی آنها چگونه است؟ و چه آینده ای دارند؟ در این مقاله تصمیم دارم با شما در این باره حرف بزنم. اگر پشت چراغ قرمز بایستی کودکی با دسته های گل رز به طرف ماشین می دود. این کودک کار است! کودکی که کودکی نمی کند و زمان فرصت های کودکی او را می سوزاند. کودکی که به دنبال توپ در کوچه نمی دود یا موهای عروسکش را شانه نمی کند؛ کودک کار است. کودک کار همان کودکی است که مجبور است کار کند. کودکی که مادرش در خانه بافتنی می بافد نه برای فرزند دلبرش! او رج به رج شال می بافد تا دلبرکش در خیابان شالگردن های بافتنی را بفروشد!

کودک کار کیست؟

بیایید اول با یک کودک کار آشنا شویم. کودک کار فقط کودکی که سر چهارراه گل می فروشد نیست! کودک کار کودکی است که مجبور است حتی در کارگاه ها کار کند. این کودکان متولد شده فقر است. کودکی که در طول روز در کارگاه ها کار می کند و شب به خانه برمی گردد. اگر بخواهیم خیلی خوشبینانه باشیم؛ کودک کار کودکی است که به مدرسه می رود اما کار هم می کند! 97 درصد کودکان کار خانواده دارند! بله؛ آن ها مادر و پدر دارند! شاید با خود بگویید پس مشکل حل است. پدر و مادر بروند کار کنند تا کودک بچگی کند و دیگر کار نکند. اما واقعیت جامعه دردناک­تر است. فقر این وصله­ی ناجور جامعه راه گریزی نمی­گذارد.

ویکی پدیا کودکان کار را به چهار دسته تقسیم می کند. از نظر من این تقسیم بندی فقط روی کاغذهاست. در هر صورت دنیای کودکی آن ها ربوده شده است. بیایید چهار دسته کودکان کار را برای شما نام ببرم. دسته اول کودکان کار لزوما در دام خلافکاری نمی افتند. این کودکان کار در خیابان‌ها کار می‌کنند و آخر شب‌ها به خانه باز می‌گردنند. کودکان کار کار در این دسته احتمالا به مدرسه می‌رود.
گروهی دیگر از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی‌بهره هستند. آنها سلامت روحی و جسمی خوبی ندارند و اتصال آنها با خانواده شان کم کم قطع می­شود. زندگی کودک کار این دسته راحت­تر به طرف بزهکاری می­رود. گروهی دیگر به مدرسه نمی‌روند و همراه خانواده خود در خیابان‌ها زندگی می‌کنند. این افراد در آمریکا خانواده­های بی­خانمان گفته می­شوند، گروه آخر بی‌خانواده هستند و در خیابان رشد می‌کنند و ناگزیر تن به کار می‌دهند. این گروه کودکان خیابانی واقعی نامیده می­شوند.

سرپرست کودکان کار

سرپرست کودکان کار چه کسی است؟ زندگی کودکان کار به چه افراد گره خورده است؟ جواب واضح است خانواده­هایی که پایه­ هایی سستی دارند کودکان کار را زندگی بخشیده­اند. فقر، بیکاری و مشکلات حاد معیشتی کودکان این خانواده­ ها را تبدیل به کودک کار کرده است. اعتیاد، خشونت و تجاوز از عوامل آسیب زننده به سرپرست کودکان کار است. معمولا این خانواده­ها در شناخت از مسئولیت­های سنگین پدر و مادری خود ناتوان و ناآگاه هستند. گاهی شاهد ازدواج دخترانی در کودکی هستیم. این ازدواج­ها با افراد فاقد هرگونه صلاحیت می­تواند یک کودک کار را متولد کند. معمولا کودکان رشدیافته در این خانواده­ها به کودکان کار تبدیل می­شوند و متاسفانه آنجائی می تواند خطرناک شود که کودک این خانواده به طرف کار بزهکاری روی بیاورد.

97 درصد پدر و مادران کودکان کار بی­سوادند. حاصل بی­سوادی و بی­توجهی خانواده کودکانی را رشد می­دهد که در کارگاه­ها و زمین­ها مشغول به کار هستند. نیاموختن مهارت‌های زندگی، موجب می‌شود کودکان کار از عهده حل ساده‌ترین مسائل پیرامون خود بر نیایند. با کوچک‌ترین اتفاقات، درگیر خشونت‌هایی شوند که اغلب به ضرب و جرح و حتی قتل منجر می‌شود. نیافتن فرصتی برای کودکی به همان تلخی حرف رضا در ماه عسل«به آرزوهایم فکر نکرده­ام؛ چراکه فرصتی نداشتم.» است. کاش دنیا دیگر رضایی را پروش نداده و در معرض آسیب قرار ندهد.

زندگی کودک کار چگونه است؟

شما به عنوان یک آدم بزرگ با هشدار گوشی خود از خواب برمی­خیزید تا به سرکار بروید. کودک کار با دست­های تابان خورشید خانم بیدار می­شود. کودک کار یک لقمه سرپایی می­خورد و می­رود! در اینجا زندگی کودکان کار متفاوت است. یکی راه مدرسه را می­رود اما ترازویش در کوله مدرسه­اش سنگین است. اما زندگی کودک کار جور دیگری رقم می خورد؛ آخر نه مدرسه­ای درکار است نه ترازویی! تنها دست­هایی کوچک برای جابه­جایی بارها در بازار است.

اگر شما سرکار با همکار خود بگو و بخند دارید؛ باید بگوییم کودک کار فقط می دود برای دیر نرسیدن! آخر میدانی اگر دیر برسد مزدش نصف می­شود. اگر دیر برسد داروهای مادرش می­ماند و چراغ قرمز، سبز می­شود. برای او زمان مانند یک ساعت شنی رو به اتمام است. زندگی کودک کار طاقت فرساست اما به راستی چرا صدایشان به جایی نمی­رسد؟ با تاریک شدن هوا عزم رفتن به خانه را می­کنند. شاید اگر دَشتِ امروزش خوب باشد؛ میان راه برای پدر ناتوانش مقداری شیرینی بخرد!

چه چیزی کودک کار را می­سازد؟

عوامل گوناگونی می­تواند یک خانواده معمولی را تبدیل به خانواده کودکان کار کند. سیاست­های اجتماعی و اقتصادی گاهی بی­رحمانه این چرخ را می­چرخانند. از جمله عواملی که می­تواند تاثیر بگذارد به صورت زیر است:

• ساختار خانواده

البته رابطه فقر و کار کودک به سادگی قابل آشکارشدن نیست. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که احتمال فرستادن کودکان به سر کار به جای مدرسه توسط خانواده با افزایش ثروت خانوار کاهش می‌یابد. تغییرات اقتصادی ناگهانی ناشی از جنگ و وضعیت نابسامان اقتصادی از دیگر عوامل موثر است که خانواده­ها را به سمت تعریف کار برای کودکان خود جهت دریافت دستمزد بیشتر می‌کند.

• نظام آموزشی

کودکان در طول دوره تحصیل برای خانواده­ها فقط هزینه دارند. زمانی این هزینه‌ها جبران می‌شود که بعد از اتمام تحصیلات مشغول به کار شوند. خانوارهایی که در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که در آن کیفیت و کمیت آموزش پایین است؛ از آینده فرزند خود می­ترسند، چراکه کیفیت پایین آموزش باعث می­شود کودک آنها در آینده توانایی رقابت با کودکان دیگر را نداشته باشد. در نتیجه امکان جبران هزینه‌های تحصیل کودک در آینده وجود ندارد. آنها فکر می­کنند تحصیل کودک صرفاً اتلاف عمر کودک و منابع مالی خانوار است. در چنین شرایطی خانواده تصمیم می‌گیرد که کودک خود را به سر کار بفرستد.

• مسائل اجتماعی و اقتصادی

شوک‌های اقتصادی و غیر اقتصادی درآمد خانوارها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. توجه شود که شوک‌های منفی لزوماً منجر به افزایش کودک کار نمی‌گردند. همچنین شوک‌های مثبت نیز لزوماً منجر به کاهش کودک کار نمی‌گردند.

• ناکارامدی بازارهای مالی

در کشورهای توسعه­یافته بازارهای مالی و اعتباری از نقص کمتری برخوردار هستند. خانوارهای نیازمند می‌توانند وام‌های بلند مدت دریافت کنند و با آن وام، فرزندان خود را به مدرسه بفرستند. به جای آنکه کودک خود را به علت نیاز مالی به سر کار بفرستند. این وام در نهایت توسط خود فرزندان بعد از اتمام تحصیلات و ورود به بازار کار بازپرداخت می‌شود.

• نگرش‌های غلط فرهنگی و قومی

به عنوان مثال بعضی از فرهنگ‌ها اعتقاد دارند که پسر باید کار کند تا مرد شود، یا دختر نیازی به تحصیل ندارد چون باید زود ازدواج کند، در نتیجه به جای تحصیل در مدرسه کارهای خانه را انجام می‌دهد تا برای ازدواج آماده شود. پسر خانواده هم از سن کم به کار در اجتماع مشغول می­شود.

• جهانی‌سازی و تجارت جهانی

عموماً گسترش تجارت جهانی می‌تواند منجر به افزایش کودک کار در کشورهای کمتر توسعه یافته شود. گسترش تجارت تقاضا برای کالاهایی که این کشورها تولید می‌کنند و در تولید آن مزیت نسبی دارند را افزایش می‌دهد. این کشورها عموماً کالاهایی را تولید می‌کنند که تولیدشان به تخصص و مهارت کمی نیاز دارد. افزایش تقاضا برای این کالاها منجر به افزایش تولید آنها می‌شود. برای افزایش تولید کالا، تقاضا برای نیروی کار کم مهارت بالا می‌رود. در نتیجه تقاضا برای استفاده از کودکان در فرایند تولید بیشتر می‌گردد؛ زیرا کودکان ارزان‌ترین نیروی کار در دسترس هستند.

تاثیر زندگی کودک کار در بعد فردی

زندگی کودک کار در شرایط بسیار نامطلوب است. تغذیه، بهداشت و سلامت روح و روان کودک از جمله آسیب­ پذیرترین قسمت زندگی کودکان کار است. این کودکان به راحتی می توانند بازیچه دست بزهکاران شوند. ایجاد خانه­های فساد، توزیع مواد مخدر از جمله این موارد است. عدم بهره­گیری از آموزش و تحصیل رقابت کودک کار با سایر کودکان را در سنین بالاتر ناممکن می­سازد.

به طور کلی این کودکان بسیار حساس است. او یک روحیه شکننده و آسیب­پذیر دارد. اگر کمی دقت به خرج ندهیم این کودکان با عقده­های بسیاری رشد می­کنند. زمانی این عقده­ها منفجر شوند خرابی­های بسیاری به بار می­نشیند. بی­توجهی و نادیده­گرفتن این کودکان می­تواند خشم پنهان آنها را افزایش دهد.

تاثیر زندگی کودک کار در بعد اجتماعی

کار کودکان سبب افزایش سود و انباشت سرمایه برای کسانی می‌شود که از کودکان استفاده ابزاری می­کنند. در نتیجه فاصله طبقاتی را در جامعه بیشتر می‌کند و فقر و تهیدستی را افزایش می‌دهد. کودکان از دستیابی به دانش و مهارت کافی بازمی‌دارد و بهره‌وری نیروی کار را در جامعه کاهش می‌دهد. آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، بزهکاری، استثمار، تبعیض، فقر و… افزایش می‌یابد. در نتیجه سلامت اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد و مانع پیشرفت و توسعه جامعه می‌گردد.

چرا سرمایه داران کودکان کار را استخدام می کنند؟

در ایران از سن 15 سالگی دیگر کودک حساب نمی­شوید. به عبارتی به یک نوجوان کار تبدیل می­شوید. اما چرا باید افرادی کودکان زیر 15 سال را استخدام کنند؟ ساده است آنها کودک هستند. نیروهایی فرمانبردار و صادق که انرژی زیادی برای کار کردن دارند. اما این تنها دلیل نیست! کودک کار، مزد کمتری دارد. این بسیار غمگینانه و ظالمانه است. کودکی که کودکی خود را لابه­لای دستگاه های کارگاه فراموش می­کند. آرزوهای ریز و درشت خود را پشت چراغ قرمزها جا می­گذارد. حواسمان کمی بیشتر به این کودکان باشد.

درآمد کودکان کار

خوب است بدانیم تا به­حال هیچ پژوهش علمی و گزارش روشنی از این موضوع ارائه نشده است. در بین کودکان کار، آسیب محل و نوع زندگی کودک کار و اوضاع نابسامان خانواده­هایشان دیده می­شود. این به ما نشان می دهد، کودک کار شرایط مناسب برای تامین حداقل­های زندگی را ندارند. باید بدانیم کودکان کار تحت هر شرایطی به دلیل مسائل اجتماعی و اقتصادی و مشکلات زندگیشان مجبور به کارکردن هستند. حتی درآمد بالا نمی‌تواند نقشی در آینده و کیفیت زندگی آن ها داشته باشد.

آثار کار کودکان

کودکان در سنین اولیه شروع به انجام کارهای خطرناک می‏کنند در حالی که آنها هنوز در حال رشد است. چنین نیروی کار می­تواند آنها را در معرض کار با ماشین­آلات خطرناک یا در صنایع نا امن بگذارد. کارهایی مانند معدن، ساخت و ساز و تولید که برای زندگی کودک کار بسیار خطرناک است. برخی کارها، کودکان را در معرض مواد خطرناک قرار می­دهد. این می تواند طول عمر زندگی کودکان کار را کوتاه کند.

وقتی کودکی در فقر نیز مجبور به کار می­شود، امید کجاست؟ چگونه آنها می­توانند برای فردایی بهتر آرزو کنند، در حالی که باید برای زنده ماندن امروز بجنگند؟ این کودکان در معرض خطر نیاز به قهرمان دارند. در دنیای امروز زباله­ها طلای کثیف نامیده می­شوند. به همین خاطر کودکانی را می­بینید که سطل زباله­های سطح شهر را زیر و رو می­کنند. اگر حواسمان به این کودکان نباشد دنیای وحشتناک منتظر ماست!

کار کودکان کار چه پیامدی دارد؟

کار کودکان می­تواند آثار جسمی، روحی، رشدی و اقتصادی بر زندگی کودکان و خانواده­های آنها داشته باشد. کودکانی که در کشاورزی کار می­کنند؛ می­توانند از تجهیزات خطرناک بدون سلامتی و ایمنی مناسب آسیب ببینند. در حمل بارهای سنگین دچار مشکل شوند، از قرار گرفتن در معرض سموم دفع آفات و کودها رنج می برند!

اغلب اثرات کار کودکان تا بزرگسالی منتقل می­شود. زندگی کودکان کار به مخاطره می­افتد. سلامت ضعیف و نرخ پایین سواد، کارگران سابق را برای دسترسی به کار مناسب و معیشت بهتر دشوار می­کند. فقر محرک کار کودکان است، تنها پیامد آن فاصله بیشتر بین طبقه­های اجتماعی در جامعه است.

کار کودکان کار چه اشکالی دارد؟

برده ­داری، قاچاق کودکان و کودکانی که به فعالیت­های غیرقانونی روی می­آورند؛ از بدترین اشکال کار کودکان است. کار خطرناک نیز یکی از بدترین اشکال زندگی کودکان کار خواهد بود. هیچ کودک زیر 18 سال نباید کاری را انجام دهد! حتی اگر سن او از حداقل سن قانونی بالاتر باشد.

کاری که توسط کودکان در شرایط خطرناک و ناسالم انجام می­شود، کار خطرناکی است. این بدان معناست که این کار به طور طبیعی نا امن است. برای کودکان زیر 18 سال بدون در نظر گرفتن شرایط و ایمنی مناسب نیست. برخی از کارهایی که طبیعتاً خطرناک هستند شامل استفاده از مواد شیمیایی خطرناک یا کار با ماشین­آلات سنگین است.

سخن آخر

با همه تاثیرات بدی که کار در زندگی کودک کار می­گذارد باز هم روزانه شاهد بیشترشدن تعداد کودکان کار هستیم. بهتر است از خودمان شروع کنیم. فرزندان کار را مانند فرزندان خود بدانیم. قدم­هایی برای رنگ­کردن دنیای کودکی خاکستری آنها برداریم. لبخندهایی را به آنها هدیه بدهیم. نمی­توان امروز کاری کرد که همه کودکان کار را نجات داد اما می­توان حامی جدی یک کودک کار شد! تیم ما در بازار نخل در کمپین کودکان خیابان امام حسین(ع) قدم هایی را برداشته است. امید است شما در این 72 روز با یک خرید یک لبخند به یک کودک کار هدیه دهید!